Turgutoğulları Eserleri ve Konya Dar-Ül Huffazları

Merhabalar değerli okurlar.

Geçen haftaki yazımızda, Oğuzların Kınık boyuna bağlı bir uç beyliği olarak Anadolu’ya göç eden ilerleyen dönemlerde ise Karamanoğulları adına hanedanlık mücadelesi veren Turgutoğulları’ nın siyasi mücadelelerini anlatmıştık. Bu hafta ise Konya’da yaptırdıkları hayır eserlerini anlatacağız

Turgutoğulları alışılanın aksine yalnızca kendilerine temlik olarak verilen bölgelerde  değil, Konya, Kadınhanı, Sarayönü, Ilgın, Seydişehir gibi merkezlerde yaptırdıkları eserler ve kurdukları vakıflar ile, bu bölgelere de sahip çıkmışlar, halkının takdirini kazanmışlardır. Bu yüzden, her ne kadar Karamanoğulları içinde yer almış olsalar da, birçok tarihçi tarafında müstakil beylik olarak kabul edilmektedirler

Karamanoğlu topluluğu içinde yer alan diğer Türkmen aşiretlerinin bu anlamda faaliyetleri yok denecek kadar az iken, Turgutoğlu ailesine mensup erkek ve kadınlarının hayır eseri yaptırmada adeta birbirleri ile yarışması dikkat çekicidir. 

Yaklaşık 110 yıl önce Turgutoglu Türbesi

Turgutoğlu hanedanından en çok eseri  ,Karamanoğulları’ nın Genel Kurmay Başkanı diyebileceğimiz, Pir Hüseyin Bey yaptırmıştır. 

Bunlardan bazıları; 1408’de Sarayönü, 1423’ de Ilgın'da birer cami, 1429’ da Konya merkezde kalenderiler için zaviye, dârü'l huffâz, mescit ve mekteplerdir. Ayrıca bugün Anıt civarında kalan eski Amber Reis camiini tamir ettirmiştir. 1432'de Sadreddin Konevi Camii yanında kendisi ve ailesi için Turgutoğlu Türbesini inşa ettirmiştir. Geçmişte türbenin olduğu alanın üç tarafı mezarlıklar ile çevrili iken zamanla mezarlıklar kaldırılmıştır.  Türbenin içi bugün boş görünüyor olsa da,  hazire kısmında Turgutoğlu ailesinden yedi kişinin yattığı bilinmektedir. 1940'lı yıllarda türbede sağlam kaldığı  bilinen son dört sanduka müzeye kaldırılmıştır.

Bir diğer önemli hayırsever Pir Hüseyin Bey'in oğlu Ahmet Bey ise İplikçi Cami'ni 1430/1431 yılında tamir ettirmiş ve bir çok köyün, değirmen ve dükkânların gelirini camiye vakfetmiştir. Ayrıca Sadreddin Konevi Türbesi ile Turgutoğlu Türbesi arasında kalan bölgeye bir dârü'l huffâz inşa ettirmişir 

Sadreddin Konevi Türbesi yanında bulunan Turgutoğlu Pir Hüseyin Bey ve ailesinin Türbesi

Turgutoğlu Ailesi bunlardan başka Kadınhanı'nda Turgutoğlu Ömer Zaviyesi, Seydişehir'de Rüstem Bey Türbesini inşa ettirmiştir.  Konya merkezde ise Pir Ahmed Bey, Pir Hasan Bey, Hondi Hatun, Nefise Hatun, Hunt Hatun ve Bağdat Hatun kendi adlarına dârü'l huffâzlar inşa ettiren diğer hayırsever aile üyeleridir 

Yazımızda da sık sık  gecen dârü'l huffâzlar için ayrı bir parantez açmak istiyorum. ‘Hafızlık evi’  demek olan dârü'l huffâzlar Selçuklulardan itibaren hafız yetiştiren ve Kuran'ı Kerimi ses incelikleriyle öğretmeye dönük eğitim veren kurumlardır. Burada alınan eğitimin ardından öğrenciler gerekli görülen yerlere imam, müezzin, hafız, cüzhan, mevlidhan olarak görevlendirilmiştir. Örneğin Turgutoğlu türbesinin vakfiyesinde “Türbede Kuran-i Kerim’i iyi okuyabilen 7 hafız ve cüzhanın her birinin günde bir cüz okuması şartı koyulmuştur. Bununla birlikte Pazartesi ve Perşembe geceleri de Kur’an-ı Kerim okunarak öncelikle türbede yatanların ruhlarına sonra tüm Müslümanlara bağışlanması” istenmiştir. Bu hizmetlerinin karşılığında ise türbeye vakfedilen arazi ve dükkânlardan gelen gelirin bir kısmı ile cüzhan ve hafızların maaşları ödenmiştir.

Bu şekilde Konya’da 1476 yılında 14 adet dârü'l huffâz hizmet veriyordu. Bunlardan 9 tanesini Turgutoğlu hanedanı inşa ettirmiştir.  Bu dârü'l huffâzlardan yalnızca 4 tanesi günümüze ulaşabilmiştir.

Konya'da bugün hâlâ ayakta kalan son dört dar-ül huffaz

1)Gazi Alemşah mahallesinde bulunan Hacı Hasbey oğlu Mehmed Bey tarafından 1421 yılında inşa ettirilen Hasbey Dârülhuffazı

2) İstasyon Caddesi üzerinde bulunan Canbazzâde Nasuh Bey Dârülhuffazı

3) Şerafeddin Cami kuzey girişi tarafında bulunan Mehmed oğlu Hacı Ali tarafından 1429 yılında inşa ettirilen Hacı Ali Dârülhuffazı

4) Aydın Çavuş tepesinin eteklerine mescit ve çifte hamamla birlikte inşa edilen, Hasbey Dârülhuffazı'nın da banisi olan, Hacı Hasbey oğlu Mehmed Bey tarafından inşa ettirilen darülhuffaz. 

Bayramdan sonra yayımlanacak olan Turgutoğulları yazı dizimizin son bölümünde,  ilk kez duyacağınız birçok bilgi ve belge ışığında Turgutoğuları’ nın Seydişehir tarihindeki yeri ve önemini anlatacağız.

Yeniden görüşmek dileğiyle,  şimdiden İyi Bayramlar

Muhammed Kemal ERDEM

m_k_erdem@hotmail.com

Fbook/ İnstagram/ Twitter : eski_seydisehir / eski_konya

Kaynaklar;

İbrahim Hakkı Konyalı; Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, 1997  s 767

Şükrü Taşdelen; Turgutoğulları Vakfiyelere göre beylikler dönemi, Yedi Tepe Yayınevi, 2021, sf. 94

Zeki Oral; Turgutoğulları ve Konya’daki eserleri, Çizgi Yayınevi, 2016, Sf. 15, 16

Şükriye Pınar Özyalvaç; Konya’da Turgutoğulları’nın inşa ettirdiği darülhuffazlar, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Sempozyumu - 4  (1-3 Aralık 2017) Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2018, sf. 625

Hakkı Önkal; Turgutoğullarının Konya’daki Türbesi, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Sempozyumu - 4  (1-3 Aralık 2017) Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2018, sf 611

Mustafa Akkuş; Kadı sicilleri ışığında  Turgutoğulları Vakıfları, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Sempozyumu - 4  (1-3 Aralık 2017) Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2018,  sf 573